به گزارش توس اکو، دکتر مجیدجعفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، در نشستی خبری با اصحاب رسانه به مناسبت روز خبرنگار به بررسی وضعیت بخش کشاورزی استان پرداخت و مهم‌ترین چالش‌های پیشرو و راهکارهای مقابله با آن‌ها را تشریح کرد.
وی با اشاره به جایگاه ویژه کشاورزی در اقتصاد استان گفت: «خراسان رضوی به‌عنوان یک منطقه کشاورزی شناخته می‌شود و بخش عمده‌ای از درآمد خانوارهای روستایی از این بخش تأمین می‌شود. این استان در تولید بسیاری از محصولات رتبه‌های نخست تا سوم کشور را دارد، اما با چالش‌های جدی روبه‌روست که نیازمند همکاری همه‌جانبه است.»
جعفری بحران آب را اصلی‌ترین مشکل بخش کشاورزی عنوان کرد و افزود: «متوسط کاهش سالانه سطح آب‌های زیرزمینی در مناطق بحرانی کشور به حدود یک متر رسیده و این وضعیت در دشت‌های خراسان رضوی نیز مشهود است. وابستگی کشاورزی استان به منابع آب زیرزمینی و پایین بودن راندمان آبیاری، این بحران را تشدید کرده است.»
وی ادامه داد: «تغییرات اقلیمی نیز بر مشکلات افزوده است. کاهش بارش‌ها و افزایش دما، شرایط را برای کشاورزان سخت‌تر کرده و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این روند در سال‌های آینده ادامه خواهد داشت.»
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به چالش‌های اقتصادی بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: «نوسان قیمت نهاده‌ها و محصولات، ضعف در زنجیره عرضه و عدم دسترسی مستقیم کشاورزان به بازارهای فرآوری، از جمله موانع اصلی هستند. در بسیاری از موارد، کشاورزان مجبورند محصولات خود را با قیمت ناچیز به واسطه‌ها بفروشند.»
وی همچنین به فرسودگی ماشین‌آلات کشاورزی اشاره کرد و افزود: «بیش از ۵۰ درصد ناوگان ماشین‌آلات کشاورزی استان فرسوده است و این موضوع بهره‌وری را کاهش داده و هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، محدودیت‌های اعتباری و مشکلات دریافت تسهیلات، نوسازی این تجهیزات را با دشواری روبه‌رو کرده است.»
جعفری قطعی‌های مکرر برق و کمبود سوخت را از دیگر چالش‌های بخش کشاورزی برشمرد و گفت: «قطع برق، برنامه‌های آبیاری را مختل می‌کند و تنش آبی به گیاهان آسیب می‌زند. در بخش دام و طیور و صنایع تبدیلی نیز این مشکل منجر به افزایش هزینه‌های تولید شده است.»
وی با اشاره به راهکار استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: «در شرایطی که تأمین برق پایدار ممکن نیست، باید به سمت انرژی خورشیدی حرکت کنیم. اما هزینه بالای راه‌اندازی این سیستم‌ها، مانع بزرگی برای کشاورزان است و نیازمند حمایت دولت و نظام بانکی هستیم.»
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی راه‌حل اصلی مدیریت بحران آب را تغییر الگوی کشت مبتنی بر اقتصاد کشاورزی دانست و گفت: «کشاورز تنها زمانی محصول پرآب‌خواه را کنار می‌گذارد که درآمد جایگزین مناسبی داشته باشد. باید محصولاتی مانند زعفران و پسته که ارزش اقتصادی بالاتری دارند، توسعه یابند.»
جعفری در ادامه سخنان خود به نقد طرح‌های توسعه کشاورزی که بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های منابع آبی و اقلیمی ارائه می‌شوند، پرداخت.
وی با اشاره به اینکه افزایش تولید در بخش کشاورزی به دو شیوه “افقی” (افزایش سطح زیر کشت) و “عمودی” (افزایش بهره‌وری) امکان‌پذیر است، تأکید کرد که ۹۹ درصد طرح تحول کشاورزی بر افزایش افقی تمرکز دارد. این رویکرد، به دلیل کمبود منابع آبی در استان، با چالش جدی مواجه است.
جعفری همچنین خاطرنشان کرد که در حال حاضر، برداشت آب از منابع آبی استان حتی بیش از ظرفیت مجاز صورت می‌گیرد و قوانین موجود نیز امکان بهره‌برداری از منابع آب مازاد رودخانه‌های مرزی را نمی‌دهد. بنابراین، افزایش افقی تولید دیگر امکان‌پذیر نیست و باید بر بهره‌وری تمرکز کرد.
وی با اشاره به طرح‌های گذشته که نیازمند نهاده‌ها و اقلیم مناسب بودند، گفت که در سال گذشته، نهاده‌ها به دلیل تعطیلی پتروشیمی‌ها تأمین نشدند و اقلیم نیز همراهی نکرد. از این رو، ایجاد تحول در بخش کشاورزی به سادگی امکان‌پذیر نیست و اولین گام برای این تحول، تغییر الگوی کشت است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی برای تغییر الگوی کشت، دو راهکار را پیشنهاد داد:
۱. مسائل اقتصادی در حوزه زنجیره‌سازی: وی به فعالیت تیمی در سازمان اشاره کرد که به طور خاص بر زنجیره‌های ارزش و تولید در سازمان‌ها تمرکز دارد و از الگوهای حوزه‌ی تئوری بهره می‌گیرد.
۲. توسعه کشاورزی قراردادی: وی به تجربه موفق سال گذشته در اواخر سال اشاره کرد که طی آن با برخی کشاورزان قراردادهایی منعقد شد و اجازه افزایش سطح زیر کشت در بسیاری از مناطق داده نشد و محدودیت‌هایی برای منابع آبی غیرمجاز اعمال شد.
جعفری در پایان بر لزوم شفافیت در تخصیص منابع و همراهی رسانه‌ها تأکید کرد و گفت: «ما در یک کشتی نشسته‌ایم. اگر کشاورزی آسیب ببیند، امنیت غذایی همه در خطر خواهد افتاد. از رسانه‌ها می‌خواهیم با گزارش‌های دقیق و سازنده، در بهبود شرایط این بخش یاریمان کنند.»
عملیاتی شدن بییش از ۸۰درصد الگوی کشت در استان
علیرضا عرفانی، جانشین معاونت بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، در ادامه به اهمیت الگوی کشت پرداخت و اظهار داشت که این الگو تعیین‌کننده نوع، مکان و میزان کشت محصولات است. وی تأکید کرد که عوامل اقتصادی و مباحث محلی در شهرستان‌ها و استان‌ها، تأثیر بسزایی در انتخاب نوع کشت دارند.
عرفانی با اشاره به ابلاغ برنامه الگوی کشت استان، اعلام کرد که حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد از این الگو در استان عملیاتی شده است. وی به عنوان نمونه‌ای از تغییرات ایجاد شده، به کاهش سطح زیر کشت خربزه در استان اشاره کرد و گفت: “در گذشته، حدود ۲۰ هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت خربزه بود، اما امسال این سطح به ۱۲ هزار هکتار کاهش یافته است.”
وی افزود که نمی‌توان به یکباره محصولاتی مانند خربزه را که با فرهنگ، رسوم و آداب منطقه عجین شده‌اند، حذف کرد، اما با نظارت و برنامه‌ریزی می‌توان به تدریج سطح زیر کشت آن‌ها را کاهش داد. عرفانی با توجه به اقلیم گرم و خشک خراسان رضوی، بر لزوم ترویج کشت‌هایی با نیاز آبی کمتر تأکید کرد و گفت: “در سال گذشته، ۵ هزار هکتار گندم کم‌نهاده را ترویج کردیم که به معنای افزایش بهره‌وری آب و تولید بیشتر با مصرف آب کمتر است.”
وی همچنین به تمرکز بر کشت‌های گلخانه‌ای و گیاهان دارویی اشاره کرد که به سمت مصرف آب کمتر و بهره‌وری بیشتر پیش می‌روند.
سازگاری با کم‌آبی؛ راهبرد کلیدی برای تامین امنیت غذایی
مهندس جعفر جوادی، مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، با تاکید بر اهمیت سازگاری با شرایط اقلیمی و کم‌آبی، به تشریح راهبردهای این سازمان برای مدیریت منابع آبی و افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی استان پرداخت.
وی با اشاره به نیاز آبی اراضی کشاورزی استان، اظهار داشت: “با توجه به قوانین آبیاری و نیاز هیدرومدول، اراضی آبی ما به حدود ۳.۷ میلیارد متر مکعب آب خالص نیاز دارند. اگرچه راندمان آبیاری در دهه اخیر از ۳۸ درصد به ۵۲.۲ درصد افزایش یافته، اما با در نظر گرفتن همین راندمان، ما به حدود ۷.۴ میلیارد متر مکعب آب برای آبیاری محصولات زراعی آبی استان نیاز داریم.”
جوادی افزود: “متاسفانه، تخصیص آب به بخش کشاورزی طبق تفاهم‌نامه‌های دوسالانه وزارت نیرو، تنها ۳.۹ میلیارد متر مکعب است. این میزان هر ساله به دلیل کاهش منابع آبی استان رو به کاهش است؛ در حالی که در اوایل دهه ۹۰ (سال‌های ۸۸ و ۸۹) این رقم حدود ۷ میلیارد متر مکعب بود.”
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی تاکید کرد: “همانطور که متخصصان نیز اشاره کرده‌اند، به جای مقابله با خشکسالی – که اصطلاحی نادرست است – باید خود را با شرایط اقلیمی سازگار کنیم. بهترین الگو، بهبود شرایط موجود و حرکت به سمت توسعه عمودی و افزایش تولید در واحد سطح است، نه افزایش سطح زیر کشت.”
جوادی با اشاره به پیشرفت‌های استان در این زمینه گفت: “خوشبختانه، شاخص بهره‌وری آب در استان خراسان رضوی در این دهه از ۰.۷۴ به ۱.۴ افزایش یافته که نشان‌دهنده دو برابر شدن این شاخص است. این مهم با وجود کاهش منابع آبی، حاصل اقداماتی است که در راستای افزایش بهره‌وری انجام شده است.”
وی به طرح “سازگاری با کم‌آبی” در استان اشاره کرد و گفت: “این طرح که از چند سال پیش با همکاری کلیه دستگاه‌های مرتبط با مصرف آب (کشاورزی، آبفا، صنایع، شهرداری و خدمات) آغاز شده است، بر اساس اطلاعات سال ۹۶ تدوین و تا پایان سال ۱۴۰۳ برنامه‌ریزی شده است. همچنین، برنامه‌ای متناسب با برنامه هفتم توسعه کشور نیز در قالب این طرح برای استان پیش‌بینی شده است.”
جوادی افزود: “در بخش کشاورزی، ۱۱ برنامه اصلی با زیربرنامه‌های مربوطه برای سازگاری با کم‌آبی در نظر گرفته شده است. دو برنامه اصلی شامل توسعه سامانه‌های نوین آبیاری و افزایش راندمان انتقال آب است. از دیگر برنامه‌های سازگاری می‌توان به توسعه پرورش ماهی اشاره کرد که بدون مصرف آب، تولید را برای استان افزایش می‌دهد و بهره‌وری آب را بالا می‌برد.”
وی همچنین به توسعه گلخانه‌ها به عنوان راهکاری موثر در کاهش تبخیر آب اشاره کرد و افزود: “با توجه به نرخ بالای تبخیر در خراسان رضوی – که بر اساس آمار وزارت نیرو، بیش از ۷۰ درصد نزولات جوی غیرقابل دسترس است – ذخیره‌سازی روان آب‌ها و حفظ رطوبت خاک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگرچه گلخانه‌ها بهترین راهکار برای کاهش تبخیر هستند، اما نمی‌توان همه محصولات را در گلخانه کشت کرد.”
جوادی در ادامه به راهکارهای دیگر در حوزه تولیدات گیاهی اشاره کرد: “توسعه باغات با پوشش‌های محافظ، کشت‌های مالچی و بهره‌گیری از تحقیقات در زمینه تولید ارقام مقاوم به کم‌آبی از جمله اقداماتی است که در این راستا انجام می‌شود.”
وی با ابراز نگرانی از کاهش سهم آب بخش کشاورزی در آینده، خاطرنشان کرد: “برنامه‌ریزی وزارت نیرو برای پنج سال آینده نشان می‌دهد که سهم آب بخش کشاورزی کشور از ۷۰ میلیارد متر مکعب به ۵۰ میلیارد متر مکعب و سهم استان خراسان رضوی نیز از ۳.۹ میلیارد متر مکعب به ۲.۹ میلیارد متر مکعب کاهش خواهد یافت. این کاهش یک میلیارد متر مکعبی در طول برنامه پنج ساله، ما را ناگزیر می‌کند که با توجه به اهمیت امنیت غذایی، برنامه‌های خود را با این شرایط تطبیق دهیم.”
خسارات میلیاردی خشکسالی و قطعی برق به بخش کشاورزی خراسان رضوی
ایرج ناصری مقدم، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، نیز در ادامه این نشست خبری با ارائه آماری از خسارات وارده به بخش کشاورزی استان در سال‌های اخیر، بر اهمیت تاب‌آوری کشاورزان و حمایت از آن‌ها در مواجهه با چالش‌ها تاکید کرد.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، خسارات وارده به بخش کشاورزی را به دو دسته “حوادث غیرمترقبه” و “قطعی برق” تقسیم کرد.
وی اعلام کرد: “در سال ۱۴۰۳، میزان خسارات ناشی از حوادث غیرمترقبه در استان ۲۲ همت (هزار میلیارد تومان) بوده و در چهار ماهه ابتدایی سال جاری نیز این رقم به ۹.۵ همت رسیده است.”
ناصری مقدم با اشاره به اهمیت شفاف‌سازی درباره خسارات قطعی برق، تصریح کرد: “خسارات ناشی از قطعی برق، ابعاد پنهانی دارد که اثرات آن در سال‌های آینده بر بهره‌وری باغات و اراضی نمایان خواهد شد. برآورد ما از خسارت قطعی برق در سال زراعی گذشته ۳۱ همت بوده و تا کنون نیز حدود ۱۰ همت برای سال جاری برآورد شده است. این ارقام شامل خسارات مستقیم به مرغداری‌ها، تاسیسات چاه‌ها و اراضی کشاورزی است.”
وی در ادامه به اقدامات جهاد کشاورزی در راستای افزایش تاب‌آوری کشاورزان اشاره کرد و گفت: “وظیفه ما این است که کشاورزان را برای ماندن در اراضی و ادامه تولید امیدوار نگه داریم.” در این راستا، تسهیلاتی برای امهال بدهی کشاورزان خسارت‌دیده از خشکسالی در نظر گرفته شده است و در مجموع، ۵۸۴۲ کشاورز و بهره‌بردار با رقم ۳۰۱ میلیارد تومان از این تسهیلات بهره‌مند شده‌اند تا بتوانند به تولید در اراضی خود ادامه دهند.
ناصری مقدم با رد شایعات مبنی بر عدم تخصیص کافی وام‌ها، گفت: “در حال حاضر، ۱۲ همت درخواست وام در دفتر ما وجود دارد، اما توان بانک‌ها و کشور برای پرداخت این وام‌ها در قالب تبصره‌های قانونی (تبصره ۵۲ و تبصره ۱۸ که اکنون تبصره ۲ است) بسیار پایین است.”
وی با اشاره به آمار تسهیلات تبصره ۱۸ افزود: سال ۱۴۰۱، اعتبار مصوب ۲۴۳ میلیارد تومان بود. ۳۸۵ طرح به ارزش ۳۸۵ میلیارد تومان جمع‌بندی و به بانک‌ها معرفی شد که از این میزان، ۲۳۰ میلیارد تومان پرداخت شده است و سال ۱۴۰۲ (اجرا در ۱۴۰۳)، اعتبار ۲۲۹.۵ میلیارد تومان بود. ۱۶۵ طرح به ارزش بیش از ۴۴۴ میلیارد تومان شناسایی شده که تاکنون ۳۶ میلیارد تومان آن پرداخت شده است و مابقی در حال پیگیری است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی جهاد کشاورزی استان به تسهیلات مکانیزاسیون نیز اشاره کرد و گفت: “در سال ۱۴۰۳، ۳۰۲ میلیارد تومان اعتبار مکانیزاسیون به ۱۳۴۳ نفر پرداخت شد، در حالی که ارزش طرح‌های آن‌ها ۷۷۰ میلیارد تومان بود. برای سال ۱۴۰۴، ۴۲۴ میلیارد تومان طرح جمع‌آوری شده و تا کنون ۸۰ میلیارد تومان به ۱۱۲ نفر معرفی شده است.”
وی افزود: “در راستای حمایت از شرکت‌های بذر و تامین نهاده‌های استاندارد، ۱۰۸۷ میلیارد تومان تسهیلات به این شرکت‌ها پرداخت شده است. همچنین، برای تامین گوشت و حمایت از پرواربندی‌های دام، ۴۶۰ میلیارد تومان طرح با نرخ ۱۵ درصد بهره به دامداران صنعتی و نیمه صنعتی معرفی شده است.”
https://tooseco.ir/?p=25862
