گزارش چشم انداز کشاورزی ۲۰۲۱-۲۰۳۰، تهیه شده توسط OECD و FAO، ارزیابی جامعی از چشم انداز ۱۰ ساله بازار کالاهای کشاورزی و آبزی ها را در سطح جهانی ارائه می کند که به عنوان مرجعی برای تجزیه و تحلیل سیاست و برنامه ریزیهای آینده به کار می رود. به نظر میرسد بخش کشاورزی و مواد غذایی، در مقایسه با سایر بخش های اقتصادی، مقاومت بالایی را در برابر همه گیری جهانی کووید-۱۹ داشته؛ اما تأثیرات مخرب افت درآمد و تورم در قیمت مواد غذایی مصرفی باعث شده دسترسی به رژیم های غذایی سالم برای بسیاری از مردم دشوارتر شود.

چشم انداز دسترسی جهانی به غذا
براساس پیش بینی ها انتظار می رود پس از رکود اقتصادی اولیه ناشی از شوک کووید-۱۹، بهبود اقتصادی گستردهای از سال ۲۰۲۱ اتفاق بیافتد. ناخالص داخلی از دست رفته طی همه گیری به طور کامل بهبود یابد، پیش بینی می شود سطح که انتظار نم یرود تولید حال، از آنجایی با این کمتر از پیش بینی های انجام شده در پیش از همه گیری برای سال مزبور، باشد. براساس جهانی در سال ۲۰۳۰ ناخالص داخلی تولید پیش بینی ها، در ادامه روال کسب و کار معمول، دستیابی به اهداف توسعه پایدار برای جهانی بدون گرسنگی تا سال ۲۰۳۰، بسیار چالش برانگیز خواهد بود.
چالش های ریشه کن کردن گرسنگی در میان کشورها متفاوت هستند. براساس چشم انداز، انتظار می رود متوسط دسترسی جهانی غذا به ازای هر نفر طی ۱۰ سال آینده ۴ درصد رشد کند و در سال ۲۰۳۰ به کمی بیشتر از ۳۰۲۵ کیلوکالری در روز برسد. پیش بینی می شود مصرف کنندگان در کشورهای با درآمد متوسط، مصرف مواد غذایی خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهند؛ این در حالی است که رژیم های غذایی در کشورهای کمدرآمد تا حد زیادی بدون تغییر باقی می ماند. پیش بینی می شود در جنوب صحرای آفریقا، که طی سال های ۲۰۱۷ تا۲۰۱۹ ، حدود ۲۲۴٫۳ میلیون نفر از مردم این منطقه دچار سوء تغذیه شده بودند، سرانه دسترسی روزانه به کالری آن ها، طی دهه آینده تنها ۲٫۵درصد رشد کند و در سال ۲۰۳۰ به ۲۵۰۰ کیلوکالری برسد.
انتظار می رود طی دهه آینده، در کشورهای با درآمد بالا، سرانه مصرف پروتئین حیوانی تقریباً ثابت بماند. با توجه به افزایش نگرانی های بهداشتی و زیست محیطی، انتظار نمی رود که مصرف سرانه گوشت افزایش یابد و پیش بینی می شود مصرف کنندگان به طور فزایندهای گوشت قرمز را با مرغ و محصولات لبنی جایگزین کنند. انتظار می رود در کشورهای با درآمد متوسط، اولویت برای محصولات دامی و ماهی ها همچنان پابرجا بماند و پیش بینی می شود که سرانه دسترسی به پروتئین حیوانی ۱۱ درصد افزایش یابد و اختلاف مصرف این کشورها با کشورهای با درآمد بالا، ۴ درصد کاهش یابد و به ۳۰ گرم مصرف سرانه در روز برسد.
ترکیب رژیم های غذایی بر سطح سلامت جهانی تاثیرگذار است. انتظار می رود که چربی ها و مواد غذایی اصلی حدود ۶۰ درصد از افزایش کالری مصرفی طی دهه آینده را تشکیل دهند و ۶۳ درصد از کالری مصرفی روزانه را تا سال ۲۰۳۰ تأمین کنند؛ این در حالی است که میوه ها و سبزیجات فقط ۷ درصد کالری روزانه را تأمین میکنند. برای تحقق توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) و رسیدن به هدف مصرف خالص ۴۰۰ گرم میوه و سبزیجات به ازای هر نفر در روز، به تلاش های بیشتری نیاز است. این امر شامل تلاش برای کاهش اتلاف غذا و ضایعات که به ویژه برای محصولات فاسدشدنی بسیار بالا است، هم می شود.

چشم انداز تولید محصولات کشاورزی و زراعی
سرمایه گذاری بخش عمومی و خصوصی در افزایش بهرهوری، نقش مهمی دارد. پیش بینی می شود طی دهه آینده، تولید محصولات کشاورزی جهان سالانه ۱٫۴ درصد افزایش یابد که رشد مزبور عمدتاً از محل افزایش تولید در اقتصادهای نوظهور و کشورهای کم درآمد تامین خواهد شد. دسترسی گسترده به مواد اولیه و همچنین سرمایه گذاری های افزای شدهنده بهره وری در فن آوری، زیرساخت ها و آموزش های کشاورزی محرک های مهم توسعه کشاورزی محسوب می شوند. اولویت بندی بخش کشاورزی و هدفمندکردن صحیح هزینه های عمومی و خصوصی، برای بهبود بهره وری کشاورزی، به ویژه برای کشورهایی که منابع عمومی محدود و وابستگی اقتصادی زیادی به بخش کشاورزی دارند، مهم هستند.
سرمایه گذاری در بهبود عملکرد و بهبود مدیریت مزرعه، موجب رشد تولید محصولات جهانی می شود. با فرض تداوم انتقال به سمت سیستم های تولیدی مبتنی بر افزایش بازدهی طی دهه آینده، ۸۷ درصد رشد تولید محصولات زراعی جهانی پیش بینی شده از طریق بهبود راندمان، ۷ درصد از محل افزایش شدت استفاده از نهاده در تولید محصول و تنها ۶ درصد از افزایش سطح زیرکشت حاصل می شود. انتظار می رود شکاف عملکرد تولید منطقه ای طی دهه آینده کاهش یابد، زیرا پیش بینی می شود از طریق سازگاری بهتر بذرها و بهبود مدیریت محصولات، راندمان در هکتار محصولات زراعی اصلی در هند و جنوب صحرای آفریقا افزایش یابد.

چشم انداز تولید محصولات دامی
مشابه روند تولید محصولات زراعی، سهم بزرگی از ۱۴ درصد رشد پیش بینی شده در تولیدات دامی و ماهی ها از بهبود بهره وری حاصل خواهد شد. با این حال، انتظار می رود بزرگ شدن گله ها به طور قابل توجهی به رشد تولید دام در اقتصادهای نوظهور و کشورهای کم درآمد کمک کند. بهبود بهره وری در بخش دام عمدتاً از طریق به کارگیری روش های تغذیه متمرکزتر، بهبود ژنتیک و روش های بهتر مدیریت گله حاصل خواهد شد. پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۷آبزی پروری از تولید شیلات سبقت بگیرد و این روش سهم ۵۲ درصد از کل تولید ماهی تا سال ۲۰۳۰ ۷ را تشکیل دهد.
تجارت به ویژه برای کشورهای مواجه با محدودیت منابع که وابستگی زیادی به واردات کالاهای اساسی و با ارزش غذایی دارند، از اهمیت ویژهای برخورداراست. در سطح جهانی، انتظار می رود سهم کالری وارداتی از کل مصرف در حدود ۲۰ درصد تثبیت شود، اگرچه تفاوت های بین منطقه ای هم وجود دارد. به عنوان مثال، پیش بینی میشود سهم کالری وارداتی از کل مصرف در منطقه خاور نزدیک و آفریقای شمالی به ۶۴ درصد برسد. در عین حال صادرات به نوبه خود در توسعه تولید محصولات کشاورزی در بسیاری از کشورها و مناطق نقش مهمی دارد. پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ ، حدود ۳۴ درصد از محصولات کشاورزی در آمریکای لاتین و کارائیب صادر شود. با توجه به افزایش عدم تعادل منطقه ای، استفاده از سیاست های محدودکننده تجارت (به عنوان مثال محدودیت های صادرات و واردات) می تواند اثرات مخربی بر امنیت غذایی و تغذیه جهانی و معیشت کشاورزان داشته باشد.

چشم انداز قیمت محصولات کشاورزی
قیمت های بین المللی اکثر کالاهای اساسی در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ افزایش یافت که به دلیل تقاضای قوی چین و محدودیت در رشد تولید جهانی بود. در نتیجه تحولات مزبور، انتظار می رود در نیمه نخست بازه زمانی چشم انداز، تعدیلی در قیمت ها صورت گیرد. متعاقب آن، پیش بینی میشود که عوامل اصلی بازار بازار منجر به کاهش اندکی در قیمت حقیقی اقلام شود که ناشی از بهبود بهره وری و کند شدن رشد تقاضا است.
کاهش قیمت های حقیقی می تواند درآمد کشاورزان، به ویژه مالکان خرد و خانواده هایی که نمی توانند با بهبود بهره وری، هزینه های خود را به اندازه کافی کاهش دهند، را تحت فشار قرار دهد. طی دهه آینده، تنوع آب و هوایی، آفات و بیماریهای حیوانات و گیاهان، تغییر قیمت نهاده ها، تحولات اقتصادی کلان و سایر عدم قطعیت ها باعث تغییر در قیمتهای موردانتظار خواهند شد.

تجارت بخش کشاورزی و غذایی ایران طی فصل نخست ۱۴۰۰
تجارت محصولات کشاورزی و غذایی طی فصل نخست سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۴٫۶ میلیارد دلار بوده که از این مقدار، حدود ۱٫۲ میلیارد دلار را صادرات و تقریباً ۳٫۴ میلیارد دلار را واردات تشکیل داده است . در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۹ ، ارزش صادرات این محصولات، ۱٫۱ درصد کاهش و ارزش واردات آنها ۳۴ درصد افزایش یافته است . سهم صادرات و واردات این محصولات از کل صادرات و واردات کالایی طی مدت مذکور به ترتیب ۱۱٫۴ درصد و ۳۲٫۸ درصد بوده است.
مهمترین مقاصد صادراتی محصولات کشاورزی و غذایی ایران نیز طی سه ماهه نخست ۱۴۰۰ ، کشورهای عراق، افغانستان و امارات متحده عربی بوده که به تنهایی بیش از ۵۳ درصد ارزش صادرات محصولات کشاورزی و غذایی را طی مدت مذکور تشکیل داده اند.
مهمترین اقلام وارداتی محصولات کشاورزی و غذایی طی فصل نخست ۱۴۰۰ روغن خام دانه ، ذرت دامی ، به ترتیب بوده اند که در مجموع دانه سویا تراریخته و آفتابگردان ۴۵ درصد از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و غذایی را طی مدت مذکور تشکیل می دهند.
مهمترین مبادی واردات محصولات کشاورزی ایران طی فصل نخست ۱۴۰۰ نیز کشورهای امارات متحده عربی، ترکیه و سوییس بوده که به تنهایی حدود ۴۹ درصد از واردات این محصولات را طی مدت مورد بررسی تشکیل داده اند.

وضعیت تجارت کلی تجارت
تجارت محصولات کشاورزی و غذایی ایران طی فصل نخست ۱۴۰۰ بالغ بر ۴٫۶۵ میلیارد دلار بوده که حدود ۱٫۲۲ میلیارد دلار ) ۱۱٫۴ درصد از کل صادرات کالایی( آن را صادرات و ۳٫۴۳ میلیارد دلار ) ۳۲٫۸ درصد از کل واردات( آن را نیز واردات تشکیل داده است. صادرات و واردات گروه محصولات مزبور طی بهار ۱۴۰۰ نسبت به فصل نخست سال ۱۳۹۹ به ترتیب با کاهش ۱٫۱ درصد و افزایش حدود ۳۴ درصدی همراه بوده است.
میانگین قیمت صادرات محصولات کشاورزی و غذایی طی مدت مورد بررسی حدود ۵۰۸ دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۱۶ درصد کاهش یافته است . میانگین قیمت واردات نیز طی بازه مذکور با افزایش ۴۵٫۲ درصدی نسبت به فصل نخست ۱۳۹۹ به ۵۳۹ دلار به ازای هر تن رسیدهاست.
کسری تراز تجاری محصولات کشاورزی ایران طی بهار ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیشتر تضعیف شده و به حدود ۲٫۲ میلیارددلار رسیده است (کاهش حدود ۸۸۱ میلیون دلاری)
مقایسه سهم صادرات و واردات محصولات کشاورزی و غذایی از کل صادرات و واردات کالا طی فصول نخست ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ نشان میدهد که سهم های مزبور به ترتیب با کاهش ۱۷٫۱ واحد درصدی و ۱ واحد درصدی همراه بوده است.

عمده ترین مقاصد صادراتی
طی فصل اول ۱۴۰۰ ، صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران به مقصد کشور عراق با سهم ۳۲٫۶ درصدی از کل صادرات محصولات مزبور، رتبه نخست را در بین مقاصد صادراتی این گروه محصولات به خود اختصاص داده است. طی مدت مذکور حدود ۱٫۰۳ میلیارد تن کالا به ارزش ۳۹۸ میلیوندلار به کشور عراق صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش حدود ۱۷ درصدی همراه بوده است. میانگین قیمت صادرات محصولات کشاورزی به عراق نیز طی مدت مورد بررسی حدود ۳۸۷ دلار به ازای هرتن است.
پس از عراق، کشورهای افغانستان و امارات متحده عربی به ترتیب با سهم حدود ۱۱ درصد و ۱۰ درصد از کل صادرات این گروه محصولات، رتبه های دوم و سوم را در میان مقاصد اصلی صادرات محصولات کشاورزی غذایی ایران طی بهار ۱۴۰۰ دارا هستند. طی مدت مورد بررسی، ۲۹۶ هزارتن کالای کشاورزی و غذایی به ارزش ۱۳۴ میلیون دلار(کاهش ۳۴٫۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل) به افغانستان و حدود ۲۸۸ هزارتن از محصولات این گروه به ارزش ۱۲۰ میلیون دلار )افزایش ۴۶٫۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل( به امارات متحده عربی صادر شده است. میانگین قیمت صادرات محصولات کشاورزی نیز برای دو کشور افغانستان و امارات متحده عربی به ترتیب حدود ۴۵۲ دلار به ازای هرتن و ۴۱۷ دلار به ازای هر تن بوده است )
محصولات کشاورزی و غذایی ایران طی بهار ۱۴۰۰ به ۱۱۱ کشور صادر شده که سهم ارزشی صادرات به ۲۰ کشور نخست حدود ۹۳درصد از کل صادرات این گروه از محصولات بوده است.
همانطور که ملاحظه می شود از عوامل مسلط بر کاهش ۱٫۱ درصدی صادرات محصولات کشاورزی و غذایی طی فصل نخست ۱۴۰۰ میتوان به سهم منفی ۶٫۶ واحد درصدی افت صادرات به کشور عراق و سهم منفی ۵٫۶ واحد درصدی کاهش صادرات به افغانستان اشاره کرد.

نقشه صادرات کشاورزی ایران
در حوزه صادرات، بی‌شک مهم‌ترین محصولات صادراتی ما، فراورده‌های نفتی و پتروشیمی و محصولات معدنی‌ هستند. بعد از آن نیز شاید بتوان از کالاهای سنتی و صنایع‌دستی، فراورده‌های دامی و… نام برد اما در این میان براساس آخرین گزارشی که اتاق بازرگانی تهران ارائه داده، محصولات کشاورزی جایگاه خاصی در صادرات‌ دارد تا جایی که حدود ۱۱درصد از کل تجارت ایران در حوزه صادرات را همین محصولات کشاورزی و باغی تشکیل می‌دهند. هر چند صادرات این محصولات که ریسک خراب‌شدن‌شان وجود دارد، همواره با مشکلاتی همراه است و در آخرین اتفاق، برخی از این محصولات صادراتی‌مان برگشت خوردند اما به هر حال نمی‌توان منکر این قضیه شد که کالاهای کشاورزی و باغی تولیدشده در ایران، مشتریان خودشان را در بازارهای بین‌المللی پیدا کرده‌اند. در این گزارش سری به استان‌های مختلف کشور زده‌ایم تا ببینیم هر استان چه محصول کشاورزی و باغی خود را به دیگر کشورها صادر می‌کنند و اساسا پرطرفدارترین محصولات کشاورزی ما میان مردم دنیا چه محصولاتی است.

نگاهی به استان‌های صنعتی
کشاورزی و باغداری تقریبا در تمام استان‌های کشور رونق دارد اما در برخی از استان‌ها به‌دلیل فعالیت بیشتر آنها در حوزه‌های صنعت و معدن، محصولات کشاورزی و باغی در حدی مورد توجه نیست که بتوان آنها را به دیگر کشورها صادر کرد. به‌عنوان مثال اینطور که مدیرکل گمرک ایلام به تازگی خبر داده در ۹ماهه نخست امسال عمده کالاهای صادراتی این استان آهن‌آلات، کاشی و سرامیک، پلاستیک، سنگ‌آهن و محصولات پتروشیمی بوده یا استان قم سال گذشته بیشتر گرانول، محصولات غذایی، کفش و صندل، شمش سرب، مصنوعات مسی، مواد و محصولات پلاستیکی، شیمیایی و هیدروکربن صادر کرده است.
این موضوع درباره استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و مرکزی که شکل صنعتی‌تری دارند نیز صدق می‌کند. به این ترتیب برخی از استان‌های کشور ما اگرچه دارای زمین کشاورزی و باغ‌های میوه هستند، اما حجم تولید محصولات کشاورزی و باغی‌شان به اندازه‌ای است که شاید به زحمت نیاز خود استان را تامین کند یا در بهترین حالت به استان‌های همجوارشان صادر شود. در این میان برخی از این استان‌ها سعی دارند سهم تولید محصولات کشاورزی خود را بالا ببرند و به این ترتیب سهمی در صادرات میوه، سبزی، صیفی، خشکبار و دیگر محصولات کشاورزی و باغی ایران داشته باشند.

۸استان تک‌محصولی کشاورزی و باغداری
در این میان برخی از استان‌های ما با توجه به شرایط آب و هوایی و خاکی که دارند، تمام تمرکز خود را روی تولید یک یا دو محصول گذاشته‌اند و اتفاقا با همین محصولات‌شان نه‌تنها در کشور که در بازارهای بین‌المللی کاملا شناخته‌شده هستند. به‌عنوان مثال آذربایجان غربی بیش از هر محصول دیگری در حوزه کشاورزی، سیب درختی تولید و صادر می‌کند. شاید برایتان جالب باشد بدانید که این استان امسال با تولید بیش از یک میلیون و ۲۷۰هزار تن سیب، رکورد تولید این محصول در کشور را زد و سیب‌های مازاد بر نیاز استان و کشور تاکنون به کشورهایی ازجمله عراق، تاجیکستان، ازبکستان، هندوستان و… صادر شده و حدود ۵۰۰هزار تن دیگر در سردخانه‌ها منتظر صادرشدن هستند.
در این میان مهم‌ترین محصول کشاورزی صادراتی اردبیل، سیب‌زمینی است، بوشهر بیش از هر محصول دیگری خرما صادر می‌کند، چهارمحال و بختیاری در بازارهای جهانی با بادام‌هایش شناخته شده و خراسان رضوی هم ناگفته پیداست که با زعفران‌هایش سعی دارد بازار جهانی را قبضه کند. خوزستان، قزوین و کرمانشاه هم هر چند هر یک چند محصول کشاورزی را به دیگر کشورها به‌خصوص کشورهای همسایه صادر می‌کنند اما تمرکز آنها هم بیشتر روی یک محصول خاص است. به‌عنوان مثال خوزستان بیش از هر محصول دیگری خرما صادر می‌کند، تمرکز قزوین بیشتر روی صادرات کشمش است و کرمانشاه هم نخودهایش را به دیگر کشورها عرضه می‌کند.

تمرکز سمنان و کرمان روی ۲محصول صادراتی

در برخی از استان‌های کشور هم همزمان دو یا چند محصول به‌طور ویژه تولید و متعاقب آن صادر می‌شود. مثلا سمنان بیشترین میزان صادرات کشاورزی و باغی‌اش به پسته و انار اختصاص دارد و کرمان هم بیش از هر محصول دیگری، پسته و خرما به دیگر کشورهای دنیا صادر می‌کند. هر چند که «سیر» هم یکی دیگر از محصولاتی است که کرمان به‌ویژه در چند سال اخیر نگاه ویژه‌ای روی آن داشته و توانسته سیر را هم به صادرات کشاورزی و باغی‌‌اش اضافه کند.

کیوی، بیشترین محصول صادراتی در شهرهای شمالی
شاید برایتان جالب باشد بدانید ایران، چهارمین تولیدکننده بزرگ کیوی در دنیاست. اگرچه تولید این میوه در برخی از استان‌های کشور صورت می‌گیرد اما بی‌شک قطب تولید کیوی در ایران، استان‌های شمالی ما هستند. همین چند روز پیش مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی گیلان، از این استان به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده کیوی کشور نام برد و گفت: «۶۴۱۴ هکتار باغ کیوی در گیلان وجود دارد که براساس پیش‌بینی‌ها، امسال ۲۱۰هزار تن کیوی از این باغ‌ها برداشت خواهد شد. ۵۰درصد کیوی تولید شده در گیلان به کشورهای روسیه، آذربایجان، قزاقستان و آسیای میانه صادر می‌شود».
این استان علاوه بر کیوی، برنج، چای، زیتون و بادام‌زمینی‌اش را هم به کشورهای مختلف صادر می‌کند، درست مثل همسایه‌هایش گلستان و مازندران که هر کدام علاوه بر کیوی، صادرات محصولات دیگر ازجمله پرتقال و نارنج و سبزی را هم در دستور کار دارند. اما همانطور که گفته شد این استان‌های شمالی بیش از هر محصول دیگری، با کیوی در دنیا شناخته‌شده هستند.

همه استان‌های صادرکننده
برخی از استان‌های کشور هم هستند که نمی‌توان آنها را در یکی‌دو محصول پرطرفدار صادراتی خلاصه کرد؛ یا به‌عبارت دیگر یک یا ۲محصول را برند صادراتی‌شان درنظر گرفت. این استان‌ها همزمان با صادرات چند محصول، در راه ارزآوری از طریق صادرات محصولات کشاورزی و باغی می‌کوشند. به‌عنوان مثال آذربایجان شرقی با صادرات سیب، پیاز، خیار، کاهو، کلم و کشمش قدم در راه صادرات فراورده‌های کشاورزی گذاشته است و البرز اگرچه بیشتر توت‌فرنگی‌هایش در کشورهای دیگر طرفدار دارد اما هلو، شلیل، آلو و گوجه‌فرنگی هم صادر می‌کند. اصفهان هم همین وضعیت را دارد؛ این استان بیشتر با تولید و صادرات انواع فلفل شناخته می‌شود اما این به آن معنا نیست که گل کلم، سیب و خرمایش را صادر نکند. خراسان شمالی، خراسان جنوبی، هرمزگان، زنجان، فارس، سیستان و بلوچستان، کردستان، همدان و یزد از دیگر استان‌هایی هستند که همزمان چند محصول کشاورزی و باغی خود را به دنیا صادر می‌کنند.

عراق، افغانستان و امارات بزرگ‌ترین خریداران محصولات کشاورزی ایران
بسته به موقعیت جغرافیایی استان‌های مختلف کشور و همسایگی آنها با کشورهای دیگر، خریدار هر کدام از محصولات کشاورزی ما یکی از کشورهای همجوار است. به‌عنوان مثال سیب آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی بیش از هر کشور دیگری نصیب جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق می‌شود. یا زعفران و زرشک و همچنین صیفی‌جات، سبزی و میوه‌های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی بیشتر سهم افغانستان است، کیوی استان‌های شمالی بیشتر سر از ترکمنستان درمی‌آورد و خرمای بوشهر و فارس و خوزستان و سیستان و بلوچستان بیش از هر کشور دیگری به‌دلیل همجواری به پاکستان و امارات و عربستان صادر می‌شود. در این میان اگر چه محصولات کشاورزی ما به ده‌ها کشور دنیا ازجمله عراق، روسیه، لهستان، افغانستان، کویت، مالزی، هلند، دانمارک، آلمان، اتریش، بلژیک، ایتالیا، امارات، ارمنستان، بحرین، ترکیه، افغانستان، هند و… صادر می‌شود، اما طبق آمار، بزرگ‌ترین خریداران محصولات کشاورزی ما سه کشور عراق، افغانستان و امارات هستند که در مجموع حدود ۵۰درصد از کل صادرات کشاورزی ایران را به‌خود اختصاص داده‌اند.

منابع: گمرک جمهوری اسلامی ایران، اتاق بازرگانی ایران، اتاق بازرگانی تهران، روزنامه همشهری