به گزارش خراسان رضوی،دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۱ با نگاهی مبتنی بر آمایش سرزمینی، تکمیل طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی را در دستور کار خود قرار داده است. هر چند اعتبارات عمرانی در لایحه بودجه ۱۴۰۱ نسبت به مصوب بودجه ۱۴۰۰ افزایش ۶۰ درصدی داشته است اما وجود صدها پروژه عمرانی نیمه‌تمام و بعضاً با پیشرفت فیزیکی کمتر از ۱۰ درصد مانند آزادراه حرم تا حرم، آزادراه مشهد -قوچان، راه‌آهن مشهد -زاهدان و مشهد -گرگان یا جاده‌های محلی مانند گذرگاه خونین، بیانگر این واقعیت است که به سرانجام رساندن این پروژه‌ها نیازمند عزم جدی دولت و اولویت دادن به طرح‌های مهم است اما دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۱ کدام پروژه‌های ریلی و جاده‌ای را اولویت داده است و با اعتبارات در نظر گرفته ‌شده چه میزان پیشرفت فیزیکی را در عملیاتی کردن پروژه‌ها شاهد خواهیم بود. در ادامه گزارش به این موضوعات و سؤالات خواهیم پرداخت.
افزایش ۲۵ درصدی اعتبارات حمل‌ونقل کشور
بر اساس پیوست شماره یک لایحه بودجه ۱۴۰۱ دولت برای فصل حمل‌ونقل و تکمیل پروژه‌های عمرانی این حوزه بیش از ۱۶ هزار و ۶۰۵ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته است که این اعتبارات نسبت به مصوب قانون بودجه ۱۴۰۰ که معادل ۱۳ هزار و ۲۸۸ میلیارد تومان بوده حدود ۲۵ درصد افزایش یافته است.
سهم استان از اعتبارات حمل‌ونقل آب رفت
سهم استان خراسان رضوی از اعتبارات فصل حمل‌ونقل لایحه بودجه ۱۴۰۱ که در قالب ردیف‌های متعدد حوزه‌های حمل‌ونقل در لایحه درج‌ شده، معادل ۹۲۷ میلیارد تومان است. سهم استان خراسان رضوی از کل اعتبارات عمرانی حوزه حمل‌ونقل کشور در لایحه بودجه ۱۴۰۱ تنها ۵٫۵ درصد است. این در حالی است که مجموع اعتبارات مصوب پروژه‌های حوزه حمل و نقل استان در بودجه ۱۴۰۰ بیش از ۷۴۴ میلیارد تومان است. بنابراین به رغم افزایش ۱۳۰ میلیارد تومانی ۱۶ درصدی در مقایسه با افزایش ۲۵ درصدی اعتبارات فصل حمل‌ونقل کشور در لایحه بودجه ۱۴۰۱ نسبت به مصوب ۱۴۰۰ سهم استان از اعتبارات این فصل از ۶ درصد مصوب ۱۴۰۰ به ۵٫۵ درصد در لایحه بودجه ۱۴۰۱ کاهش یافته است.
تنها ۱۴ پروژه درون استانی
بر اساس آن چه در جداول پیوست شماره یک و جداول مربوط به پروژه‌های ملی منتقل ‌شده به استان در لایحه بودجه ۱۴۰۱ آمده است مجموع پروژه‌های ریلی و جاده‌ای استان که دارای ردیف بودجه تعریف‌ شده در لایحه‌اند ۲۳ پروژه ملی و ۲ پروژه ملی استانی شده هستند. البته این ۲۵ پروژه صرفاً در محدوده جغرافیایی استان خراسان رضوی قرار نگرفته‌اند و با دیگر استان‌ها مشترک هستند. از مجموع ۲۵ پروژه تنها ۱۳ پروژه در درون مرزهای جغرافیایی استان قرار گرفته‌اند و ۱۲ پروژه عمرانی ریلی و جاده‌ای با دیگر استان‌ها مشترک هستند مانند آزادراه حرم تا حرم.
راه‌آهن زاهدان – مشهد در صدر اعتبارات
اما وضعیت اعتبارات ریز پروژه‌های ریلی و جاده‌ای استان چگونه است. کدام پروژه اعتباراتش کاهش یافته و کدام پروژه افزایش اعتبارات داشته است. پروژه احداث راه‌آهن زاهدان -زابل- بیرجند و اتصال آن به راه‌آهن بافق – مشهد، با بیش از ۱۱۸ میلیارد تومان اعتبار، بالاترین رقم اعتباری برای طرح‌های عمرانی استان در حوزه حمل‌ونقل را در لایحه بودجه ۱۴۰۱ به خود اختصاص داده که این اعتبار نسبت به مصوب ۱۴۰۰ بیش از ۵۸ میلیارد تومان یعنی بیش از ۹۰ درصد افزایش یافته است.
پروژه احداث بزرگراه بهشهر – گرگان – آزادشهر – بجنورد – شیروان – قوچان نیز با ۱۰۷ میلیارد تومان اعتبار و پروژه آزادراه حرم تا حرم با حدود ۹۱ میلیارد تومان رتبه‌های بعدی را در بین پروژه‌های عمرانی استان به خود اختصاص داده‌اند اما همان‌گونه که پیشتر گفته شد و از عنوان پروژه‌ها مشخص است این اعتبارات در سطح ملی و در اختیار کارفرمای این پروژه‌ها قرار خواهد گرفت. بنابراین نحوه هزینه کرد این اعتبارات در پروژه‌ها در اختیار وزارتخانه‌ها قرار گرفته و با توجه به تشخیص آن‌ها ممکن است حتی ریالی از اعتبارات صرف تکمیل یا اجرای عملیات فیزیکی قطعه استانی پروژه‌ها در استان خراسان رضوی نشود که نمونه بارز آن آزادراه حرم تا حرم است که قطعه سوم آن که در استان خراسان رضوی است هیچ‌گاه در اولویت کار وزارت راه و شهرسازی قرار نگرفته و همچنان بعد از گذشت حدود هفت سال تنها حدود ۱۵ درصد در یک قطعه ۳۳ کیلومتری حدفاصل مشهد تا سه‌راه تربت‌حیدریه پیشرفت فیزیکی داشته است.
آزادراه مشهد- قوچان و کاهش اعتبارات
احداث آزادراه مشهد – قوچان یکی از پروژه‌های مهم جاده‌ای درون استانی است که بهره‌برداری از آن می‌تواند حجم بالایی از بار ترافیکی ورودی‌های شهر مشهد را به دوش بکشد و منجر به کاهش تصادفات در این محور شود اما به دلیل نبود اعتبارات و مشکلات تملک اراضی به آزادراه گرفتار مشهور است که در طول چهار سال گذشته کمتر از ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. مسئولان دولتی هر بار که از این آزادراه بازدید کردند وعده تأمین اعتبار داده‌اند اما لایحه بودجه ۱۴۰۱ بیانگر آن است که اعتبارات این پروژه نه‌تنها افزایش نیافته بلکه کاهش ۵٫۵ میلیاردی پیدا کرده و به ۵۴٫۵ میلیارد تومان رسیده است.

گذرگاه خونین در ردیف سقوط اعتبار
جاده محور کاشمر به شادمهر به دلیل بار ترافیکی سنگین و یک‌بانده بودن آن به یکی محورهای پر تصادف استان تبدیل‌ شده است. بعد از پیگیری‌های چند ساله دولت در سال ۹۸ برای احداث باند دوم این محور ردیف اعتباری در نظر گرفت اما این اعتبارات ناچیز باعث شده است این مسیر ۲۰ کیلومتری هنوز به سرانجام نرسد. به رغم پیگیری‌ها و وعده‌های دولت برای اختصاص اعتبار بیشتر جهت به سرانجام رساندن این پروژه، اعتبارات در نظر گرفته‌ شده برای باند دوم جاده کاشمر شادمهر در لایحه بودجه ۱۴۰۱ حتی نسبت به مصوب ۱۴۰۰ کاهش ۸ میلیارد تومانی داشته و تنها حدود ۳۰ میلیارد تومان برای تکمیل این پروژه در نظر گرفته‌ شده است.
نگاه مثبت دولت به متروی مشهد- گلبهار
در حوزه حمل‌ونقل شهری و روستایی نیز اعتبارات لایحه بودجه ۱۴۰۱ در فصل مسکن تعریف ‌شده است. اعتبارات این حوزه در لایحه بودجه ۱۴۰۱ بیش از ۴۳۶ میلیارد تومان برآورد شده که نسبت به مصوب بودجه ۱۴۰۰ افزایش ۹۱ میلیارد تومانی( ۲۶ درصدی) داشته است. دو پروژه مهم استان در حوزه حمل‌ونقل شهری متروی مشهد و متروی مشهد گلبهار هستند. اعتبارات پروژه متروی مشهد در لایحه بودجه ۱۴۰۱ معادل ۴۲٫۲ میلیارد تومان پیش‌بینی‌شده که نسبت به مصوب بودجه ۱۴۰۰ کاهش سه میلیاردی پیدا کرده است اما دولت برای تکمیل پروژه قطار حومه مشهد- گلبهار نگاه مثبتی داشته و اعتبارات این پروژه با افزایش ۳۳ میلیارد تومانی نسبت به مصوب ۱۴۰۰ به رقم ۹۳٫۵ میلیارد تومان در لایحه بودجه ۱۴۰۱ رسیده است.
یکی دیگر از بخش‌های مهم تعیین‌ شده در لوایح بودجه، تعیین اعتبار بر اساس هزینه‌هاست. دولت برای نزدیک شدن بودجه به واقعیت یا به‌نوعی عملیاتی شدن آن، چند سالی است که هزینه‌های هر پروژه عمرانی را بر مبنای قیمت تمام ‌شده عملیات اجرای آن محاسبه و در ردیف‌های بودجه ثبت می‌کند. دولت برای پروژه‌های عمرانی حوزه حمل‌ونقل، هزینه هر واحد(کیلومتر) را برای احداث در نظر گرفته است. بر این مبنا باید دید حداقل بر اساس برآورد کارشناسان دولت، با اعتباراتی که در لایحه بودجه برای هر یک از طرح‌های جاده‌ای استان در نظر گرفته‌ شده است چند کیلومتر پیشرفت فیزیکی برای هر یک از پروژه‌های ریلی و جاده‌ای استان را می‌توان متصور شد.
پروژه‌هایی که یک کیلومتر پیشرفت فیزیکی هم نخواهند داشت
پروژه «برقی کردن راه‌آهن تهران – مشهد» گران‌ترین پروژه عمرانی استان است که هزینه تکمیل هر کیلومتر از این مسیر را دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۱ حدود ۱۷ میلیارد تومان برآورد کرده است که با توجه به اعتبار پیش‌بینی‌شده (۵۰میلیون تومانی) که تنها برای حفظ ردیف اعتباری در نظر گرفته‌ شده هیچ پیشرفت فیزیکی را نمی‌توان برای این پروژه متصور شد. « احداث و تکمیل بزرگراه طرقبه- شاندیز» با ۱۳ میلیارد و « احداث راه‌آهن گرگان – بجنورد و راه‌آهن شیروان-مشهد » با ۱۲ میلیارد جزو گران‌ترین پروژه‌های استان هستند که با اعتبارات در نظر گرفته‌ شده برای این پروژه میزان پیشرفت فیزیکی این پروژه‌ها برای بزرگراه طرقبه شاندیز تنها یک کیلومتر و برای راه‌آهن گرگان -مشهد حدود ۱۰۰ متر در سال ۱۴۰۱ خواهد بود.
پیش‌بینی ۵۲ کیلومتر پیشرفت فیزیکی باند دوم تربت‌حیدریه -باغچه
اما دو پروژه «احداث باند دوم تربت‌حیدریه – باغچه – نیشابور- سبزوار- شاهرود – دامغان – سمنان –گرمسار» و « احداث راه‌آهن بافق – مشهد و راه‌آهن تربت‌حیدریه – سنگان – هرات» دو پروژه ارزان‌قیمت حمل‌ونقل استان هستند که برای تکمیل هر یک کیلومتر از پروژه اعتباری یک و کمتر از یک میلیارد تومان نیاز است که برای پروژه باند دوم تربت‌حیدریه -باغچه پیشرفت فیزیکی ۵۲ کیلومتری بر اساس اعتبار حدود ۶۰ میلیارد تومان برآورد شده را می‌توان پیش‌بینی کرد. این پروژه همچنین در بین تمام پروژه‌های حمل‌ونقل استان بالاترین افزایش اعتبار را داشته به طوری که اعتبار این پروژه از ۱۰ میلیارد تومان مصوب ۱۴۰۰ به حدود ۶۰ میلیارد تومان برآورد لایحه بودجه ۱۴۰۱ رسیده است.همچنین دو پروژه «احداث بزرگراه بهشهر – گرگان – آزادشهر – بجنورد – شیروان – قوچان » با ۴۰ کیلومتر و پروژه « به سازی راه اصلی تربت‌حیدریه – خواف سه‌راهی نشتیفان، کال شور – سه‌راهی – سنگان – تایباد، قائن – ابراهیم‌آباد – کال شور و تربت‌حیدریه – باخرز – تایباد» با ۲۸ کیلومتر در رده‌های بعدی پیشرفت فیزیکی بالا بر اساس اعتبارات و هزینه کرد پیش‌بینی‌ شده در لایحه بودجه ۱۴۰۱ قرار خواهند گرفت.

اعتبارات پروژه ها با هدف گذاری دولت سازگار نیست
هرچند دولت سیزدهم اولویت کاری خود را تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام اعلام کرده و بناست مبتنی بر آمایش سرزمین، یک بودجه عملیاتی طرح‌ریزی شود اما، با اعتبارات در نظر گرفته‌شده، تکمیل پروژه‌های جاده‌ای و ریلی استان برای سال‌های آینده کاری دور از انتظار است. علاوه بر این، با توجه به وضعیت بی‌ثباتی قیمت‌ها و تورم اقتصادی هزینه‌های تمام‌ شده برای تکمیل پروژه بدون شک مضاعف خواهد شد و حتی اعداد و ارقام پیش‌بینی‌ شده برای پیشرفت فیزیکی طرح‌های جاده‌ای و ریلی بر مبنای قیمت تمام‌ شده مندرج در لایحه بودجه ۱۴۰۱ با واقعیت فاصله دارد. از سویی دیگر نگاه دولت به پروژه‌های درون استانی خراسان رضوی نسبت به اعتبارات مصوب سال ۱۴۰۰ منفی‌تر شده است و عموم طرح‌های عمرانی ریلی و جاده‌ای استان با کاهش اعتبارات در لایحه بودجه ۱۴۰۱ روبه رو شده‌اند. در حالی‌که افزایش اعتبارات عمرانی جاده‌ای و ریلی بیشتر مربوط به پروژه‌های بین استانی است.