آن ها باز کرده‌اند.البته مشکلات ناشی از قوانین و بخشنامه‌ها، بوروکراسی‌های اداری و بی‌ثباتی اقتصادی تنها یک طرف ماجراست؛ در سوی دیگر داستان، کارآفرینان از نبود فرهنگ ارزش‌گذاری برای این افراد در فرهنگ عمومی جامعه گلایه‌مندند.در خراسان رضوی که عمده اقتصاد آن بر دوش بخش خصوصی سنگینی می‌کند و شمار کارآفرینان آن ولو در واحدهای خرد و متوسط، زیاد است؛ این مقوله بیش از گذشته باید مورد توجه و تاکید باشد.

به گفته محمدحسین روشنک، رئیس هیئت مدیره کانون کارآفرینان خراسان رضوی، بزرگ ترین چالش کارآفرینی و سرمایه‌گذاری در ایران، به رسمیت شناخته نشدن کارآفرینان از نظر فرهنگی در فضای عمومی جامعه است. او می‌گوید: ارزش کارآفرینی و سرمایه‌‎گذاری هنوز در جامعه ما شناخته نشده است و با وجود تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری مبنی بر گرامی داشت مقام کارآفرین، هنوز در فضای عمومی، صداوسیما، رسانه‌ها، ادارات و سازمان‌ها و فرهنگ عمومی کشور، این افراد آن احترامی را که به واسطه ایجاد شغل و رونق اقتصادی، لایق آن هستند ندارند.

وی تصریح می‌کند: اولین چالش کارآفرینی و سرمایه‌گذاری در کشور ما، نداشتن درک صحیح از نیاز اقتصاد جامعه به این افراد و نبود احترام بایسته و قائل شدن جایگاه برای این افراد است. سوال این است که تا امروز چند خیابان و میدان به نام کسانی که بیش از ۱۰هزار شغل ایجاد کرده‌اند، نام گذاری شده است؟ چند حرکت و اقدام مثبت برای صادرکنندگانی که نمونه شده‌اند، انجام گرفته است؟

رئیس کانون کارآفرینان خراسان رضوی تاکید می‌کند: در کشور ما کدام فعال اقتصادی دارای حامی است و حامی این افراد چه کسانی هستند؟ کدام سازمان در صورت تضییع حق این افراد در ادارات از آن ها دفاع می‌کند؟ یک کارآفرین اگر گرهی بر امورش بیفتد باید شکایت به دستگاه قضایی ببرد اما پیگیری حق او هم از سوی دادگستری ماه‌ها به طول می انجامد و سرمایه‌اش باید معطل بماند.

روشنک به نوع نگرش به کارآفرینان در برخی کشورهای پیشرفته اشاره و ابراز می‌کند: فردی که شغل خلق می‌کند و کمکی ولو کوچک به رونق و شکوفایی اقتصاد می ‌کند، مورد حمایت و توجه ارکان دولتی و حاکمیتی آن کشورها قرار دارد. تلاش می شود تا او را مکرر به توسعه کسب و کارش و ایجاد رونق بیشتر با ارائه امتیازاتی ترغیب کنند اما در کشور ما، فرد بعد از ایجاد یک کسب و کار، تازه باید در پی گشودن گره‌ها و موانع فراوانی باشد که پیش روی او در بخش های مختلف قرار می‌دهند و هیچ انگیزه‌ای هم برای توسعه بیشتر کسب و کارش ندارد.

نکته دیگری که به عنوان یکی از دشواری‌های مسیر کارآفرینی از آن یاد می‌شود، نبود زیرساخت‌های کافی برای ورود افراد به حوزه سرمایه‌گذاری، ایجاد کسب و کار و اشتغال و در پی آن خلق ارزش افزوده است. زیرساخت‌هایی که در شکل حداقلی زمین صنعتی، تسهیلات ورود تجهیزات صنعتی، دسترسی به مواد اولیه، تامین انرژی، مسیرهای دسترسی و… را شامل می‌شود.

علی اکبر لبافی، رئیس دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی در همین باره می‌گوید: بیشترین چالش‌های حوزه کار و کارآفرینی خراسان رضوی طی دو سال اخیر، مربوط به بسترهای توسعه بوده و دولت‌ها که مسئولیت بسترسازی برای توسعه کارآفرینی را بر عهده داشته‌اند، به تکالیف خود عمل نکرده‌اند. به طور نمونه، در خراسان رضوی که استانی رو به توسعه معدنی و صنعتی است؛ امروز به دلیل تامین نشدن زیرساخت‌ها در برخی فصول سال، حتی برای کارکرد با ظرفیت مطلوب صنایع موجود، انرژی وجود ندارد و بسته به نوع صنعت و ایام مختلف سال در بحث تامین گاز، برق و آب با چالش مواجه هستیم.

لبافی اذعان می‌کند: برای سرمایه‌گذاری‌های جدید در مشهد و شهرک‌های صنعتی این کلان شهر که از قضا مورد توجه و تقاضای سرمایه گذاران نیز است، هم اکنون با وجود زمین کافی در اختیار سرمایه گذاران ما با چالش‌های متعددی دست به گریبان هستیم.به تازگی مرکز آمار ایران آمار در خور تاملی از وضعیت اشتغال در بخش‌‌های رسمی و غیررسمی اقتصاد ایران منتشر کرد. آماری که می‌گوید؛ در سال گذشته ۵۸درصد اشتغال ایران در بخش غیررسمی فعال بوده و بخش رسمی اقتصاد فقط ۴۲درصد از اشتغال را به‌خود اختصاص داده است. اگر عرصه تولید و صنعت را در کنار بعضی دیگر از حوزه‌ها، بخش رسمی اقتصاد تلقی کنیم، شاهد تحلیل رفتن جدی این حوزه هستیم.

وی رشد اشتغال‌ غیررسمی در کشور را ناشی از عوامل متعددی می‌داند و ابراز می‌کند: بسیاری از قوانین و مقررات موجود، نسبت به بخش تولید و کسب و کارهای اقتصادی رویکردی سختگیرانه دارد و برخی دست‌اندرکاران نیز از این قوانین به نحوی استفاده می‌کنند که هزینه‌های تولید را در فعالیت‌های اقتصادی رسمی افزایش‌ می‌دهد و این رویکرد همواره مشکل‌ساز بوده است. این در حالی‌ است که در کشورهای توسعه‌یافته، قوانین و مقررات همراهی خوبی با بنگاه های اقتصادی و مولد دارند و از تعامل لازم و ضمانت اجرا برخوردار هستند. با این اوصاف، وقتی محیط کسب و کار رسمی مکرر پیچیده‌تر و پُرمانع‌تر می‌شود، نباید تعجب کنیم که عرصه اشتغال هم به شکل غیررسمی آن میل کند،اما پیش از این و در زمان حضور «رزم حسینی» استاندار اسبق خراسان رضوی در این خطه ، بحث پیش‌بینی سازوکاری برای اعطای کارت‌های طلایی، نقره‌ای و برنزی به کارآفرینان مطرح و پیگیری شد. مقوله‌ای که اگرچه اقدامی شایسته برای گرامی داشت و حمایت از این افراد به شمار می‌آمد اما با تغییر مقام عالی دولت در استان، مسکوت ماند و پیگیری نشد.

رئیس دبیرخانه شورای گفت‌‍وگوی دولت و بخش خصوصی استان در همین باره می‌گوید: برای حمایت از کارآفرین باید همه ارکان حاکمیت به میدان بیایند. کارآفرینان می‌توانند با اخذ برخی شاخص‌ها و امتیازات، جایگاه متمایزی در جامعه پیدا کنند. مقرر بود این امتیازات، بنا به میزان اشتغال و ظرفیت‌های اقتصادی که فرد ایجاد کرده و توامان تلاش‌هایی که او در عرصه مسئولیت‌های اجتماعی شرکتی به ثمر رسانده، در قالب اعطای کارت‌های طلایی، نقره‌ای و برنزی تعریف شود و وی از امتیازات مقرر شده، با همکاری نهادهای مختلف و حمایت استاندار، بهره مند شود.

امروز وضعیت محیط کسب‌وکار در ایران و نحوه برخورد با کارآفرینان به‌گونه‌ای است که بسیاری از افرادی که در گذشته به این عرصه ورود کرده و اکنون سرمایه بیشتری کسب کرده‌اند، دیگر به ادامه مسیر و هزینه کردن سرمایه‌های جدید خود در حوزه کارآفرینی تمایلی نشان نمی‌دهند.

محمدعلی چمنیان، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بازار پول اتاق بازرگانی مشهد، ریشه این موضوع را در بسترهای کسب‌وکار می‌داند و می‌گوید: رتبه سهولت کسب‌وکار در کشور ما بسیار پایین است و ما عمدتا هم‌رده با کشورهای توسعه نیافته قرار گرفته‌ایم. راه‌اندازی کسب‌وکار و رشد آن در ایران کار بسیار دشواری است. این به معنای ضعف توان کارآفرینان ما نیست بلکه عمدتا همین افراد وقتی سرمایه خود را به کشور دیگری منتقل کردند، در آن جا کسب و کاری به مراتب موفق‌تر ایجاد و بستر اشتغال بیشتری را فراهم کردند.  سختگیری‌های ناشی از قوانین و مقررات، برخورد قوای قضاییه و مجریه و نحوه عملکرد دستگاه‌های اجرایی و فرهنگ کشور در مواجهه با کارآفرینی و فرهنگی که در مواجهه با ثروت و سرمایه وجود دارد، از دیگر مسائلی است که به اعتقاد چمنیان از بهبود فضای کسب‌و‌کار جلوگیری می‌کند.رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بازار پول اتاق بازرگانی مشهد از درنظر گرفتن مسائلی همچون سود تورمی در محاسبه مالیات شرکت‌ها گلایه و اذعان می‌کند: امروز بسیاری از شرکت‌ها به دلیل نوسانات اقتصادی، سود تورمی غیرواقعی در اسناد خود اظهار می‌کنند؛ اما باید این را درنظر گرفت که چنین سودی را نمی‌توان از شرکت خارج کرد؛ بلکه باید به عنوان سرمایه در گردش برای سال‌های بعد مورد استفاده قرار داد؛ اما در این وضعیت، سازمان امور مالیاتی بابت آن سود تورمی هم مالیات دریافت می‌کند؛ زیرا موضوعی با عنوان سود تورمی یا برداشت سهامداران در قوانین ما تعریف نشده است. این باعث می‌شود بخش عمده‌ای از سرمایه شرکت که حُکم سرمایه در گردش او را دارد، به صورت مالیات از چرخه فعالیت او خارج شود و سیستم تولیدی در ادامه به چالش دچار شود. این یک نمونه از مشکلاتی است که یک تولیدکننده و کارآفرین در محیط کسب و کار با آن مواجه می‌شود. به این مورد، انبوه چالش‌های دیگر در بخش بیمه، سیستم بانکی، موضوع تامین منابع مالی و… را نیز بیفزایید.او توضیح می‌دهد: بخش تولید ما در سال‌های اخیر همواره از بی‌ثباتی‌ها و نبود اطمینان به شرایط موجود رنج برده است. نوسانات ارزی و مسائل تحریمی اگر زندگی عادی مردم جامعه را با مشکل دچار کرده، چندبرابر بیشتر و سنگین‌تر بر بخش اقتصادی و تولیدی اثرگذار بوده است. بخشی که تلاش دارد لااقل در این شرایط دشوار، میزان اشتغال موجود خود را حفظ کند.

از چمنیان که بارها عناوین «نمونه» و «برتر» را بابت فعالیت تولیدی خود و از بابت برندینگ، کارآفرینی، صادرات و… کسب کرده درباره مزایای ناشی از این عناوین می‌پرسیم. او به صراحت بیان می‌کند: هیچ امتیازی بابت رتبه‌ها و مقام‌ها، دریافت نکرده‌ایم. امروز سختگیرانه‌ترین قوانین و مقررات برای ما پیاده می‌شود. این که شرکت برتر و پیشرو یا کارآفرین نمونه شده باشیم، در نظر دستگاه‌های متولی اهمیتی ندارد و نمونه شدن هیچ اعتباری در جامعه برای یک کارآفرین ایجاد نمی‌کند.مدیرعامل شرکت «نیان الکترونیک» خاطرنشان می‌کند: هم‌اکنون ما در آستانه ورود به بورس هستیم و تقاضا کردیم با توجه به سوابق خوبی که در حیطه کارآفرینی داریم، امکانات و تسهیلاتی جهت ورود به بورس برای ما ایجاد کنند؛ اما مسئولان بورس دست رد به سینه‌مان می‌زنند و هیچ اعتباری برای این موضوعات قائل نیستند.

اما فعالان اقتصادی حوزه کارآفرینی در حالی از وضعیت حمایت‌ها و نگرش دستگاه‌ها به خود گلایه دارند که «علی حسین‌پور پاکزاد»، مدیر کارآفرینی و اشتغال اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی مدعی است کارآفرینان در پرداخت تسهیلات و مشوق‌های بیمه‌ای در اولویت هستند؛ به طوری‌که اگر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی دارای مدرک کارشناسی و بالاتر را جذب کنند، تا دو سال از معافیت بیمه سهم کارفرما برخوردار می‌شوند.

وی تصریح می‌کند: در طرح «کارورزی» نیز، با معرفی نیروی کار به کارگاه‌های صنعتی، کارآفرین از پرداخت سه ماه حقوق به این افراد معاف می‌شود؛ در این مدت، مبلغ ۵۰۰ هزار تومان به عنوان کمک هزینه رفت و برگشت به افراد دارای مدرک کارشناسی، ۶۰۰هزار تومان کارشناسی ارشد و ۷۰۰هزار تومان دکترا از سوی اداره کار پرداخت می‌شود.این مقام مسئول نیز بر دشواری‌های برخی قوانین و مشکلات ناشی از آن برای کارآفرینان صحه می‌گذارد و می‌گوید: برخی از قوانین نیاز به به‌روزرسانی دارد و بوروکراسی اداری هم در مقابل فعالیت کارآفرینان دست‌وپاگیر است و آن ها از این وضعیت دلخور هستند؛ البته ما مجوز کارآفرینی و شتاب‌دهندگی را ظرف سه روز صادر می‌کنیم و قوانین اداره کار در این زمینه تا حدودی تسهیل شده است. در واقع، روند گذشته در زمینه برگزاری هیئت فنی برای صدور مجوز دیگر اتفاق نمی‌افتد و می‌توان گفت در این زمینه کمی تسهیلگری صورت گرفته است.

کارآفرینی در ایران دشواری‌های بسیاری دارد؛ چالش‌های این مسیر در سال‌های اخیر به ویژه در تلاطمات اقتصادی سنوات گذشته و آغاز پاندمی کرونا بیشتر هم شده است؛ اما در این میان، یکی از خواسته‌های به حق این افراد، دریافت حمایت‌های معنوی، ارزش‌گذاری و احترام به کار آن ها در جامعه و دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف است. اگر کشور این روزها با مشکلات بودجه‌ای و اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند و دولت و مجلس نمی‌توانند تسهیلات خاصی به کارآفرینان ارائه بدهند؛ لااقل باید با تسهیل قوانین و درک وضعیت این افراد و نهادینه کردن فرهنگ حمایت از کارآفرینی، موجبات دلگرمی آنان را فراهم آورند.