سید جواد غفوریان حیدری- دانشجوی دکتری شهرسازی

روایت ترافیک در هسته مرکزی کلان شهر مشهد و آلودگی ناشی از آن، روایت هفتاد من کاغذ است که نه تنها شهرداری مشهد در دوره های گذشته که شورای اسلامی شهر هم از سازماندهی و اصلاح امور به نحو احسن عاجز مانده است.

وجود مضجع منور حضرت رضا (ع) و حضور میلیون ها زائر دلشیفته به زیارت، فرصت سرشاری و بی نظیری را به وجود آورده است. با همه تلاش ها، مدیریت و نظم شایسته ای که در این آستان به چشم می خورد، اما مدتهاست که روش ها و شیوه های جدیدی در حوزه مدیریت شهری برای برون رفت از مشکلات ترافیکی در هسته مرکزی به چشم نمی خورد.

وجود مراکز مذهبی، فرهنگی و تجاری در هسته مرکزی شهر باعث شده است بیش از ۲۰ درصد از سفرهای درون شهری جذب این منطقه شده اند. این حجم سنگین تردد مشکلات عدیده ای را به وجود آورده است که عمده ترین آن ها آلودگی هوا، افزایش مصرف انرژی، افزایش تصادفات و خسارات اقتصادی، اتلاف وقت مفید مردم، کاهش سطح خدمات رسانی و تشدش مسائل امنیتی از آن جمله می باشند. هرچند طی ۱۰ سال گذشته در کلان شهر مقدس مشهد، شبکه های بزرگ حمل و نقلی، بزرگراه ها و تقاطع های غیر همسطح، گسترش شبکه حمل و نقل عمومی و همچنین کنار گذرها و خیابان های وسیع در مشهد ایجاد شده است اما این اقدامات نتوانسته مشکل ریشه ای ترافیک را حل کند. از طرفی با ایجاد خیابان های جدید و وسیع، به تدریج تبدیل به مسیر پر ترددی شده است که خود نیاز به بررسی جدی به منظور کاهش ترافیک شده است.

آیا به راستی راه حل این مشکل اساسی در کجاست؟ چه نهادهایی متولی کاهش این معضل همیشگی هستند؟ فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی در این بین چه نقشی دارد؟ و دهها سوالی که هنوز بدون پاسخ مانده است.

نقش آلایندگی وسائط نقلیه به عنوان مهم ترین رکن آلاینده ها تا حدود ۷۰ درصد، لزوم توجه به گسترش شبکه حمل و نقل ریلی را بیش از پیش مطرح می کند. برطرف کردن آلودگی هوا در مشهد، نیازمند فعال کردن جبهه های متعددی از اقدامات تخصصی است. در یک جبهه، استفاده از خودروهای سواری است که حدود ۴/۱ دهم درصد از کل ذرات معلق کوچکتر از دو و نیم میکرون را تولید می کنند. در جبهه دیگر، گسترش شبکه حمل و نقل ریلی شهری است که شتاب بخشی به آن کمک شایانی به آلودگی و ترافیک می کند. جبهه دیگری که نباید از آن غافل شد، نوسازی و گسترش ناوگان اتوبوسرانی است. گرایش عمومی برای استفاده از این نوع حمل و نقل عمومی در هسته مرکزی شهر، شرایط ویژه ای را برای زائرین و مسافرین ایجاد کرده است. نمی توان فراموش کرد که آلودگی ایجاد شده با این نوع وسیله نقلیه، (۹ برابر خودروهای شخصی) ما را بیش از پیش به سمت گازسوز کردن و یا برقی کردن ناوگان اتوبوسرانی هدایت می کند.

تا کنون راهکارها و پیشنهادهای فراوانی از طرف متخصصان و کارشناسان ترافیک شهری مطرح شده است. در یادداشت امروز چند پیشنهاد مطرح می شود امید که مدیران و مسولان شهری با درایت و ابتکارعمل در رفع این نقیصه جدی در کلانشهر مشهد کوشا باشند. در کوتاه مدت می توان به این موارد اشاره کرد،

• گسترش ندادن محدوده طرح ترافیک به محدوده طره آلودگی هوا
• ممنوعیت تردد خودروهای سواری با سن بیش از ۱۵ سال
• فروش نیمه بهای مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک به خودروهای سواری با سن کمتر از ۱۰ سال
• ممنوعیت تردد خودروهای سنگین، اعم از کامیون و تریلی های بدون فیلتر دوده و یا با سن بـیش از ۱۰ سال

راهکارهای میان مدت و بلندمدت نیز می تواند در آینده مشکلات ترافیکی و آلودگی هوا در این شهر بزرگ را کاهش دهد.

• انجام مطاطعات دقیق توسط تیم های جوان و متخصص در میدان به منظور شناسایی منابع آلاینده کلان شهرها.
• الزام و پایش دائمی نصب فیلتر دوده روی تمامی خودروهای سنگین و اتوبوس های حمل و نقل شهری با تاکید بر نظارت صحیح و اصولی
• ممنوعیت تردد خودروهای سواری با سن بیش از ۲۰ سال و ایجاد طرح های تشویقی جهت حضور پذیری خودروهای افراد با این شرایط .
• اصلاح و توسعه ساز وکارهای اسقاط موتور سیکلت های فرسوده و جایگزینی تدریجی آن با موتورهای الکتریکی.

با این کوتاه سخن، به نظر می رسد چاره کار، تجمیع عملکرد دستگاههای ذیربط در تلاش جمعی برای کاهش آلایندگی و کم کردن ترافیک می باشد.