حسین کوه زاد/ سردبیر
ایران، به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز جهان، در دهههای اخیر ضرورت تنوعبخشی به سبد انرژی خود را درک کرده است. در این میان، انرژی هستهای به عنوان یک منبع پایدار، پاک و با چگالی بالا، نقشی کلیدی در تأمین امنیت انرژی بلندمدت و حفظ منابع فسیلی برای صادرات یا استفاده در صنایع پتروشیمی یافته است. برنامه هستهای ایران نه تنها با هدف تولید برق، بلکه با چشمانداز گستردهتر در حوزههای پزشکی، کشاورزی و صنعتی دنبال میشود.
نقش در تأمین انرژی و اقتصاد کلان
الف) تولید برق و امنیت انرژی
در حال حاضر، نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان تنها نیروگاه هستهای فعال کشور، حدود ۱۰۰۰ مگاوات برق تولید میکند که گرچه درصد کمی از کل ظرفیت تولید برق کشور را تشکیل میدهد، اما از نظر استراتژیک اهمیت بالایی دارد. استفاده از انرژی هستهای در تأمین برق داخلی مزایای اقتصادی مستقیمی دارد:
۱٫ صرفهجویی در سوختهای فسیلی: هر واحد برق تولید شده توسط نیروگاه بوشهر، به معنای ذخیره معادل آن مقدار گاز طبیعی یا مازوت است که میتوان آن را به بازارهای جهانی صادر کرد (ارزش افزوده صادرات).
۲٫ پایداری شبکه: نیروگاه هستهای بوشهر به عنوان یک نیروگاه بار پایه عمل میکند؛ به این معنی که میتواند به طور مداوم و بدون وقفه (مانند نیروگاههای خورشیدی یا بادی) برق تولید کند و پایداری شبکه برق کشور را به خصوص در اوج مصرف فصول گرم، تضمین کند.
۳٫ تنوعبخشی: اتکای صرف به سوختهای فسیلی، اقتصاد کشور را در معرض نوسانات قیمت جهانی و همچنین مسائل ژئوپلیتیکی قرار میدهد. انرژی هستهای یکی از ابزارهای مهم برای کاهش این آسیبپذیری است.
ب) اقتصاد دانشبنیان و اشتغال
برنامه هستهای ایران یک پروژه تماماً داخلی نیست، اما بخشهای عظیمی از آن به دست متخصصان و دانشمندان داخلی توسعه یافته است. این برنامه باعث ایجاد یک زیرساخت دانشبنیان در حوزههای فیزیک، مهندسی هستهای، شیمی، متالورژی و ایمنی شده است. این زیرساخت، که نیاز به سرمایهگذاری هنگفت در آموزش و پژوهش دارد، به طور غیرمستقیم باعث رشد و توسعه شرکتهای دانشبنیان و ایجاد مشاغل تخصصی و با درآمد بالا میشود.
نقش در زندگی و رفاه مردم (فراتر از برق)
اثرات انرژی هستهای در زندگی روزمره ایرانیان فراتر از روشن کردن لامپها است و عمدتاً در حوزه کاربرد رادیوایزوتوپها و پرتوها نمود پیدا میکند.
الف) پزشکی هستهای و رادیوداروها
شاید مهمترین و ملموسترین نقش انرژی هستهای در زندگی مردم ایران، در حوزه پزشکی هستهای باشد. راکتور تحقیقاتی تهران و سایر تأسیسات مرتبط، سالهاست که رادیوداروهای حیاتی را برای تشخیص و درمان میلیونها بیمار تولید میکنند.
تشخیص بیماری: رادیوداروها در تصویربرداریهای پیشرفته (مانند PET و SPECT) برای تشخیص زودهنگام انواع سرطانها، بیماریهای قلبی و اختلالات تیروئیدی استفاده میشوند.
درمان سرطان: استفاده از پرتوها و رادیوایزوتوپها (مانند ید-۱۳۱) در درمان رادیوتراپی، از مؤثرترین روشها برای مبارزه با تومورهای بدخیم است.
ب) کشاورزی و صنعت
در حوزههای دیگر، کاربردهای هستهای به شرح زیر است:
کشاورزی: استفاده از تکنیکهایی مانند جهشزایی هستهای برای تولید بذر و گونههای گیاهی مقاوم به خشکی و آفات، و همچنین استفاده از پرتوها برای استریل کردن آفات (مانند مگس میوه) برای کنترل جمعیت آنها.
صنعت و محیط زیست: کاربرد پرتوها برای استریلسازی تجهیزات پزشکی و مواد غذایی. در آینده نیز، طرحهای بزرگتر شامل استفاده از نیروگاههای هستهای برای شیرینسازی آب دریا (به ویژه در مناطق مرکزی و جنوب شرقی کشور) میتواند نقش مهمی در حل بحران آب ایفا کند.
چالشها و چشمانداز آینده
بخش اقتصادی برنامه هستهای ایران به شدت تحت تأثیر چالشهای سیاسی و بینالمللی است. تحریمهای اقتصادی، که هدف اصلی آنها محدودسازی برنامه هستهای بوده، عملاً دسترسی ایران به فناوریهای پیشرفته، قطعات یدکی و سرمایهگذاریهای خارجی برای توسعه نیروگاهها را دشوار کرده است.
چشمانداز آینده ایران در حوزه انرژی هستهای، بر گسترش ظرفیت تولید برق متمرکز است. برنامههایی برای ساخت نیروگاههای جدید (به ویژه در جنوب کشور) وجود دارد تا سهم برق هستهای در سبد انرژی به میزان قابل توجهی افزایش یابد و کشور را در مسیر توسعه پایدار و کاهش انتشار گازهای گلخانهای قرار دهد.
نتیجهگیری
انرژی هستهای در ایران یک سرمایهگذاری استراتژیک با بازدهی چندگانه است. از جنبه اقتصادی، به عنوان ابزاری برای تضمین امنیت انرژی، تنوعبخشی به درآمدها و رشد فناوریهای پیشرفته عمل میکند. از جنبه اجتماعی، در بهبود کیفیت زندگی و سلامت میلیونها ایرانی از طریق رادیوداروها و کاربردهای پزشکی نقشی بیبدیل دارد. دستیابی به پتانسیل کامل این صنعت نیازمند مدیریت هوشمندانه چالشهای سیاسی و اقتصادی است تا بتواند به موتور محرکه توسعه پایدار کشور تبدیل شود.
https://tooseco.ir/?p=27422
